‘De Conste van Geometria’ – tentoonstelling over vijf eeuwen cartografie in het land van Woerden
In het Stadsmuseum Woerden is de tentoonstelling ‘De Conste van Geometria’ te zien. Deze bevat ongeveer vijftig kaarten van Woerden en omgeving uit de periode van 1450 tot 1950.
De kaarten geven een schat aan historische informatie. Bijvoorbeeld over de ontwikkeling van de stadjes in het Land van Woerden, over hoe de waterhuishouding in het Groene Hart geregeld was, over historische gebeurtenissen. Veel kaarten zijn zeer aantrekkelijk om te zien: mede doordat het eeuwenlang de gewoonte was kaarten rijkelijk te decoreren, zijn veel exemplaren ware kunstwerken.
Wat is op de kaarten te zien?
Ongeveer de helft van de kaarten geeft specifieke delen weer van het Land van Woerden. Ook de stadjes Montfoort, Oudewater en Bodegraven horen daarbij. En de polders rondom deze plaatsen. De andere kaarten brengen een groter gebied in beeld: het Groene Hart, Holland, Utrecht of zelfs heel Nederland. Al vanaf het begin vond men het aan de Rijn gelegen Woerden belangrijk genoeg om op dergelijke kaarten te vermelden.
Op verschillende kaarten krijgt de ontwikkeling van de infrastructuur aandacht (wegen, waterwegen, spoorwegen). Zichtbaar wordt ook hoe oude elementen uit het landschap verdwenen en nieuwe verschenen, zoals molens en overtomen. Ook de militaire geschiedenis komt aan bod. De belegeringen van Oudewater en Woerden in 1575-1576 werden bijvoorbeeld in kaart gebracht. En toen de verdediging van Holland in het Rampjaar 1672 niet optimaal bleek te zijn geweest, maakte men plannen voor verbetering, ook op kaarten.
Een categorie apart vormen de kaarten over de waterhuishouding. De polders in het Land van Woerden konden niet afwateren op een rivier die het water rechtstreeks naar de Noordzee bracht. Daardoor was de afwatering een onderwerp dat voortdurend overleg en strijd opleverde – en vele kaarten.
Tot slot zijn er bijzondere thematische kaarten. Deze laten vaak zien hoe op een bepaald moment het Land van Woerden ervoor stond in vergelijking met de rest van Nederland, bijvoorbeeld wat betreft alfabetisme, de gesproken dialecten of het spoorwegnet.
De cartografie zelf
Omdat de kaarten een zo lange periode bestrijken (ca. 1450 tot 1950) maakt de tentoonstelling ook de ontwikkeling van de cartografie zelf zichtbaar. Het gaat van primitief – maar wel zorgvuldig – getekende kaarten tot hoogwaardig gedrukte exemplaren. Die laatste vaak voorzien van fraaie decoraties met bijvoorbeeld stadsprofielen of figuren. Vanaf de 19de eeuw werden kaarten zakelijker.
Herkomst
De kaarten zijn afkomstig van het Hoogheemraadschap van Rijnland, de universiteiten in Leiden en Utrecht, het Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en Lopikerwaard in Woerden, verschillende andere archieven en particulieren.
De titel
De wetenschap van de meetkunde heette sinds de Griekse oudheid Geometria en zij behoorde tot de zeven vrije kunsten. Landmeetkunde was een onderdeel ervan. De titel van de tentoonstelling is ontleend aan de tekst op een van de geëxposeerde kaarten, die zegt dat deze is afgemeten ‘naer de Conste van Geometria’.
Catalogus
Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus die een afbeelding en bespreking van elke tentoongestelde kaart bevat. De tekst is geschreven door Karel Maartense. De uitgever is Canaletto in Alphen aan den Rijn, die gespecialiseerd is in cartografie. Het boek telt 104 pagina’s. Prijs € 17,95.
—
De Conste van Geometria – Vijf eeuwen cartografie in het Land van Woerden
Van 12 maart t/m 13 juni 2011 in het Stadsmuseum Woerden, Kerkplein 6
–
